تاریخچه ساعت در ایران باستان

تاریخچه ساعت در ایران

زمان همواره در مشت بشریت بوده است. نمی­‌توان به­‌طور دقیق اعلام نمود که این زمان­‌سنجی از چه تاریخی آغاز شده است. تنها با استناد به شواهد و مدارک و نمودهای تاریخی می‌­توان گفت انسان­‌ها از فلان تاریخ به­‌صورت رسمی ابزاری برای سنجش زمان داشتند و همگی از این ابزار بهره می‌گرفتند.

اولین فکر در مورد سنجش زمان مربوط به دوران پارینه سنگی است. بشر در آن زمان بر اساس مدت زمان حضور خورشید در آسمان و تکرار روزها و شب­‌ها به فکر ساخت ساعت آفتابی افتاد. شبانه‌روز امروزی ما بر اساس تقسیم شب به 12 مرحله و بر اساس طلوع دوازده ستاره در مصر قدیم بوده است. آنها به مرور با قطعات چوبی ساعت­‌های آفتابی ساختند بدین شکل که سایه­‌ی این قطعات روی زمین زمان دقیق روز را نشان می­‌داد.

زمان در ایران باستان

ایرانیان در طول تاریخ همواره انسان­‌های منظم و دقیقی بوده‌­اند. از معماری و تمدن شهری و فناوری‌­های جنگی آنها می­‌توان پی به همین مطلب برد که بدون زمان­‌سنجی و نظم این پیشرفت‌ها امکان‌­پذیر نبوده است.

با توجه به شواهد موجود ایرانیان باستان از فناوری‌ ابزار‌های پیشرفته در زمینه‌های مختلف بهره­‌مند بودند. جالب است بدانید که اولین باتری جهان حدود دو هزار سال قبل توسط ایرانیان اختراع شده است و نام آن را پیل بغداد یا پیل اشکانی نام نهادند. علاوه بر منجمان و مورخان مشهور دنیا مانند ابن سینا، خیام، جمشید کاشانی و … همگی در علم نجوم و ریاضیات و محاسبه سرآمد بودند و به همین دلیل پایه­‌های اولیه و اصلی ساخت ساعت را بنانهادند.

شاید بالا بودن قیمت ساعت‌­ها به دلیل وجود قدمت تاریخی برخی از این مدل­‌هاست. در ایران باستان حضور خورشید و تکرار شب و روز ابزاری برای سنجش زمان شد و ساعت­‌های آفتابی در نمونه­‌های متفاوتی از مصریان ساخته شد.

در ادامه این مقاله الکسا قصد داریم تا شما را با تاریخچه ساعت در ایران بیشتر آشنا کنیم. چنانچه علاقه‌مند به مطالعه تاریخچه ساعت های جیبی هستید این مقاله اطلاعات مفید و کاملی را در اختیارتان قرار می‌دهد.

تاریخچه ساعت در ایران

ایرانیان از همان زمان­‌های قدیم با واحد‌های زمانی آشنایی داشته و شبانه‌روز را به واحد‌های زمانی تقسیم کرده­‌اند. “پاس” از واحدهای اصلی زمان‌سنجی در ایران بوده است. حتما در اشعار فردوسی خوانده‌­اید که از واحد پاس برای یک ساعت از شبانه‌­روز استفاده نموده است.

تعداد و گونه‌های ساعت‌­های ساخته شده و متداول در ایران (که بعضی از آن‌ها به طور اختصاصی نوآوری ایرانیان بودن است) بسیار پرشمار و فراوان هستند. تاریخچه ساعت در ایران به نمونه­‌هایی مانند ساعت‌های خورشیدی، ساعت‌های شنی و آتشی، ساعت‌های آبی و مکانیکی، بسیاری از بناهای باستانی و به ویژه برج‌های یادمانی و … برمی­‌گردد که همگی نشان­‌دهنده این موضوع هستند که ایرانیان با ساز و کار ساخت و استفاده از ساعت آشنایی داشته­‌اند.

ساعت در ایران باستان صرفا برای نشان دادن زمان نبوده است. شاید بتوان گفت مشاغل به دلیل نیازی که به زمان داشته­‌اند جرقه‌­ی آغازین ساخت زمان­‌سنج را در ذهن آنان کاشته‌­اند. در قدیم شغل بسیاری از افراد جامعه کشاورزی بوده بنابراین یکی از اولین دستگاه‌های زمان‌­سنج «پنگان» نام داشت که در آبیاری از آن برای تقسیم زمان استفاده می‌شده است.

تحول تاریخچه ساعت در ایران بعد از باستان

تاریخچه ساعت در ایران باستان را می‌­توانید در مجموعه آثار تخت جمشید و در شیوه ساخت ساختمان بعضی کاخ‌های هخامنشی مشاهده نمایید. در دوره ساسانیان نیز در مورد تاریخچه ساعت در کتاب تاریخ علم در ایران چنین نوشته شده است: “در عصر ساسانیان در برخی از کاخ‌ها دستگاه‌هایی کار گذاشته شده بود که حرکات ستارگان و خورشید را بازسازی کرده و سپری شدن زمان را نشان می‌داده است.”

پس از ساخت ساعت­‌های ابتدایی و با پیشرفت علم، تاریخچه ساعت در ایران باستان نیز متحول شد. تحولی که ساعت­‌های مکانیکی با استفاده از چرخ­‌ دنده، فنر و باتری در زمان­‌سنجی ایجاد کردند؛ پایه­‌گذار پیشرفت و تحولات امروزی است.

ایرانیان دست از ساخت و تجهیز ساعت­‌ها برنداشتند و همانطور که اولین باتری جهان را تولید کردند در ساخت ساعت مکانیکی نیز تا حدودی پیش­رو بودند. (تاریخ دقیق ساخت اولین ساعت­‌های مکانیکی مشخص نیست و احتمال دارد در چندین نقطه از جهان به­‌طور همزمان به این اختراع دست پیدا کرده باشند)

در تاریخ امده است که در قرن 2 و 3 هجری قمری حبش بن عبدالله مروزی در ساخت ساعت متخصص بوده است. خاندان ابن جزری، ابن شاطر و بنوموسی نیز از تحول­‌گرایان این صنعت بودند. این ساعت‌ها، برای سال‌های طولانی در استان فارس ساخته می­‌شد و سپس فناوری ساخت آن نیز از آنجا ابتدا به بیزانس و سپس به اروپا منتقل شد.الگو برداری غربیان از سنت‌های ساخت ابزارهای زمان سنجی ایرانیان سابقه‌­ای طولانی دارد.

به گفته هرودت گروهی از دانشمندان یونان، سنت تقسیم دوازده­‌گانه‌­ی شب و روز و نحوه ساخت ابزار‌های زمان‌سنجی همچون تقویم‌های آفتابی و شاخص‌های خورشیدی را از ایرانیان یاد گرفته و به یونان انتقال دادند.”اسطرلاب» نیز یکی دیگر از ابزارهای علمی اندازه­‌گیری بوده است که علاوه بر کارکرد‌های فرآوان آن، برای اندازه‌­گیری زمان نیز از آن استفاده می‌­شده است.