تاریخچه ساعت در ایران
زمان همواره در مشت بشریت بوده است. نمی‌توان به‌طور دقیق اعلام نمود که این زمان‌سنجی از چه تاریخی آغاز شده است. تنها با استناد به شواهد و مدارک و نمودهای تاریخی می‌توان گفت انسان‌ها از فلان تاریخ به‌صورت رسمی ابزاری برای سنجش زمان داشتند و همگی از این ابزار بهره می‌گرفتند.
اولین فکر در مورد سنجش زمان مربوط به دوران پارینه سنگی است. بشر در آن زمان بر اساس مدت زمان حضور خورشید در آسمان و تکرار روزها و شب‌ها به فکر ساخت ساعت آفتابی افتاد. شبانه‌روز امروزی ما بر اساس تقسیم شب به 12 مرحله و بر اساس طلوع دوازده ستاره در مصر قدیم بوده است. آنها به مرور با قطعات چوبی ساعت‌های آفتابی ساختند بدین شکل که سایه‌ی این قطعات روی زمین زمان دقیق روز را نشان می‌داد.
زمان در ایران باستان
ایرانیان در طول تاریخ همواره انسان‌های منظم و دقیقی بوده‌اند. از معماری و تمدن شهری و فناوری‌های جنگی آنها می‌توان پی به همین مطلب برد که بدون زمان‌سنجی و نظم این پیشرفت‌ها امکان‌پذیر نبوده است.
با توجه به شواهد موجود ایرانیان باستان از فناوری ابزارهای پیشرفته در زمینه‌های مختلف بهره‌مند بودند. جالب است بدانید که اولین باتری جهان حدود دو هزار سال قبل توسط ایرانیان اختراع شده است و نام آن را پیل بغداد یا پیل اشکانی نام نهادند. علاوه بر منجمان و مورخان مشهور دنیا مانند ابن سینا، خیام، جمشید کاشانی و … همگی در علم نجوم و ریاضیات و محاسبه سرآمد بودند و به همین دلیل پایه‌های اولیه و اصلی ساخت ساعت را بنانهادند.
شاید بالا بودن قیمت ساعت‌ها به دلیل وجود قدمت تاریخی برخی از این مدل‌هاست. در ایران باستان حضور خورشید و تکرار شب و روز ابزاری برای سنجش زمان شد و ساعت‌های آفتابی در نمونه‌های متفاوتی از مصریان ساخته شد.
در ادامه این مقاله الکسا قصد داریم تا شما را با تاریخچه ساعت در ایران بیشتر آشنا کنیم. چنانچه علاقه‌مند به مطالعه تاریخچه ساعت های جیبی هستید این مقاله اطلاعات مفید و کاملی را در اختیارتان قرار می‌دهد.
تاریخچه ساعت در ایران
ایرانیان از همان زمان‌های قدیم با واحدهای زمانی آشنایی داشته و شبانه‌روز را به واحدهای زمانی تقسیم کرده‌اند. “پاس” از واحدهای اصلی زمان‌سنجی در ایران بوده است. حتما در اشعار فردوسی خوانده‌اید که از واحد پاس برای یک ساعت از شبانه‌روز استفاده نموده است.
تعداد و گونه‌های ساعت‌های ساخته شده و متداول در ایران (که بعضی از آنها به طور اختصاصی نوآوری ایرانیان بودن است) بسیار پرشمار و فراوان هستند. تاریخچه ساعت در ایران به نمونه‌هایی مانند ساعت‌های خورشیدی، ساعت‌های شنی و آتشی، ساعت‌های آبی و مکانیکی، بسیاری از بناهای باستانی و به ویژه برج‌های یادمانی و … برمی‌گردد که همگی نشان‌دهنده این موضوع هستند که ایرانیان با ساز و کار ساخت و استفاده از ساعت آشنایی داشته‌اند.
ساعت در ایران باستان صرفا برای نشان دادن زمان نبوده است. شاید بتوان گفت مشاغل به دلیل نیازی که به زمان داشته‌اند جرقه‌ی آغازین ساخت زمان‌سنج را در ذهن آنان کاشته‌اند. در قدیم شغل بسیاری از افراد جامعه کشاورزی بوده بنابراین یکی از اولین دستگاه‌های زمان‌سنج «پنگان» نام داشت که در آبیاری از آن برای تقسیم زمان استفاده می‌شده است.
تحول تاریخچه ساعت در ایران بعد از باستان
تاریخچه ساعت در ایران باستان را می‌توانید در مجموعه آثار تخت جمشید و در شیوه ساخت ساختمان بعضی کاخ‌های هخامنشی مشاهده نمایید. در دوره ساسانیان نیز در مورد تاریخچه ساعت در کتاب تاریخ علم در ایران چنین نوشته شده است: “در عصر ساسانیان در برخی از کاخ‌ها دستگاه‌هایی کار گذاشته شده بود که حرکات ستارگان و خورشید را بازسازی کرده و سپری شدن زمان را نشان می‌داده است.”
پس از ساخت ساعت‌های ابتدایی و با پیشرفت علم، تاریخچه ساعت در ایران باستان نیز متحول شد. تحولی که ساعت‌های مکانیکی با استفاده از چرخ دنده، فنر و باتری در زمان‌سنجی ایجاد کردند؛ پایه‌گذار پیشرفت و تحولات امروزی است.
ایرانیان دست از ساخت و تجهیز ساعت‌ها برنداشتند و همانطور که اولین باتری جهان را تولید کردند در ساخت ساعت مکانیکی نیز تا حدودی پیشرو بودند. (تاریخ دقیق ساخت اولین ساعت‌های مکانیکی مشخص نیست و احتمال دارد در چندین نقطه از جهان به‌طور همزمان به این اختراع دست پیدا کرده باشند)
در تاریخ امده است که در قرن 2 و 3 هجری قمری حبش بن عبدالله مروزی در ساخت ساعت متخصص بوده است. خاندان ابن جزری، ابن شاطر و بنوموسی نیز از تحول‌گرایان این صنعت بودند. این ساعت‌ها، برای سال‌های طولانی در استان فارس ساخته می‌شد و سپس فناوری ساخت آن نیز از آنجا ابتدا به بیزانس و سپس به اروپا منتقل شد.الگو برداری غربیان از سنت‌های ساخت ابزارهای زمان سنجی ایرانیان سابقه‌ای طولانی دارد.
به گفته هرودت گروهی از دانشمندان یونان، سنت تقسیم دوازده‌گانه‌ی شب و روز و نحوه ساخت ابزارهای زمان‌سنجی همچون تقویم‌های آفتابی و شاخص‌های خورشیدی را از ایرانیان یاد گرفته و به یونان انتقال دادند.”اسطرلاب» نیز یکی دیگر از ابزارهای علمی اندازه‌گیری بوده است که علاوه بر کارکرد‌های فرآوان آن، برای اندازه‌گیری زمان نیز از آن استفاده می‌شده است.
